رفع تحریم یا خنثی‌سازی تحریم؟

اخیراً اندیشکده «شورای اروپایی روابط خارجی» (European Council on Foreign Relations) تحلیلی به قلم «الی گرانمایه»، معاون بخش خاورمیانه و شمال آفریقای خود منتشر کرد که خلاصه آن بیان می‌کرد: «اروپا باید پس از اسنپ‌بک، به جای تشدید فشار، مسیر مذاکرات محدود و گام‌به‌گام با تهران را باز نگه دارد.» به نظر «الی گرانمایه»، آنچه می‌تواند جای امیدواری در رابطه با امتیازدهی ایران در مقابل غرب داشته باشد، حفظ مسیر دیپلماتیک و گام‌به‌گام است.

اکنون پرسش اساسی اینجاست که راهبرد ایران در مقابل رویه غرب و پیشروی گام‌به‌گام او چه باید باشد؟ آنچه مشخص است، این که غرب تحریم ایران و فشار دیپلماتیک را به عنوان یک اصل برای خود در نظر گرفته و مجموعه رفتارهای خود را در این چارچوب تعریف می‌کند. تا آنجا که اندیشکده آمریکایی شورای روابط خارجی آمریکا (CFR) یادداشتی به قلم «ری تکیه» (Ray Takeyh) منتشر کرد که چکیده آن بدین شرح است: «ایران سال‌هاست در میان تحریم‌های گسترده اقتصادی گرفتار است و تا حد زیادی از بازارهای جهانی جدا شده است. از این‌رو، اثرگذاری تحریم‌های جدید بیش از آنکه اقتصادی باشد، بُعد امنیتی دارد.»

پرواضح است که تحریم‌های غرب نقش یک دومینو برای ایجاد بحران‌های اجتماعی و امنیتی را ایفا می‌کند که هدف نهایی آن براندازی و تقابل با استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی است. پس عملاً تعامل و نرمش و امتیازدهی نمی‌تواند درمان این ارتباط شکننده باشد.

در زمان مذاکرات برجام، «الی گرانمایه» در گفت‌وگو با دویچه‌وله اظهار کرده بود: «در کابینه روحانی، بیش از نیمی از وزرا تحصیل‌کرده غرب هستند و می‌دانند چگونه با غرب سخن بگویند. این چیزی است که من آن را "فاکتور روحانی" می‌خوانم و این فاکتور تأثیر زیادی بر روند مذاکرات هسته‌ای داشته است.» اما نتیجه عملکرد «فاکتور روحانی» و امتیازات سخاوتمندانه‌ای که در آن برهه به غرب داده شد، به گفته رئیس بانک مرکزی وقت: «تقریباً هیچ!» بود.

در واقع، به صورت کلی رویه دولت‌ها در جمهوری اسلامی یا بر مبنای رفع تحریم قرار گرفته و یا بر مبنای خنثی‌سازی تحریم. بررسی نتایج و دستاوردهای مذاکرات در ادوار مختلف به خوبی نشان می‌دهد که راهبرد رفع تحریم نمی‌تواند نتیجه‌بخش باشد و اساساً تجربه نشان داده است که نمی‌توان به آن امید داشت. اما آنجا که در جهت خنثی‌سازی تحریم پیش رفته‌ایم، موفقیت‌های بیشتری را کسب کرده‌ایم.

با آنکه «ری تکیه» هدف تحریم‌ها را جداسازی ایران از بازار جهانی عنوان می‌کند، اما «الی گرانمایه» در گفت‌وگو با دویچه‌وله اقرار می‌کند: «رهبری عالی جمهوری اسلامی شخصی بسیار عمل‌گرا هستند. ایران در دوران جمهوری اسلامی هیچ‌گاه تلاش نکرده که خود را از اقتصاد جهانی ایزوله کند.» او نقش ایران در عرصه بین‌الملل را وجه تمایز و برتری ایران بر برخی کشورها عنوان می‌کند که این عملکرد، حاصل تلاش‌ها بر مبنای خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌باشد.